Çok basamaklı bir tahkim maddesi, en basit haliyle, nihai uyuşmazlık çözüm yöntemine başvurmadan önce taraflarca kabul edilen ve “çok basamaklı” olan bir yöntemdir.

Uygulamada, nihai olarak tahkime başvurmadan önceki bu çok aşamalı çözüm yöntemleri, başlangıçta müzakere, arabuluculuk veya bilirkişi tespiti gibi çeşitli alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine başvurmak olarak gözlemlenebilir. Bu durumda, taraflar tahkime başvurmadan önce bir uyuşmazlığı dostane bir şekilde çözüme kavuşturmak amacıyla tahkime başlamadan önce belirli adımları atmalıdır.

Çok basamaklı bir tahkim şartı hazırlarken, taraflar şartın metin olarak oluşturulmasının sonuçlarını göz önünde bulundurmalıdır. Çok katmanlı bir tahkim şartı, anlaşılması kolay ve kısa bir düzende olabileceği gibi, farklı yorumlara yol açabilecek çok uzun ve ayrıntılı da olabilir. Her durumda ayrı bir çalışma yapılması gereği açıktır: zira herkese uyan tek bir doğru form yoktur ve bahsi geçen metin gerçekten de bazı hallerde uyuşmazlığın kaderini değiştirebilir.

Çok basamaklı tahkim şartının odak noktası olduğu (İsviçre Federal Mahkemesi 1. Hukuk Dairesi kararına konu olan) ünlü dava, Cezayir’de petrol arama çalışmaları için bir BVI şirketi ile Cezayirli bir devlet kuruluşu arasındaki iki ortaklık sözleşmesini içeriyordu. Bir grubun oluşturulmasına yönelik iki sözleşme de imzalanırken, Cenevre’de ICC tahkimini ve davanın esasına uygulanacak Cezayir hukukunu öngören bir tahkim maddesi de vardı. Bu madde ayrıca 1 Temmuz 2001 tarihinden itibaren yürürlükte olan ICC ADR Kuralları uyarınca uzlaştırmanın ilk “aşama” olarak denenmesini zorunlu kılıyordu.

Federal Mahkeme’ye temyiz başvurusunda bulunulmuş ve Federal Mahkeme, tahkim için zorunlu bir ön koşula uyulmamasının sonuçları hakkında karar vermiştir. Mahkeme, kararı iptal etmiş fakat tahkimi yargılamasını durdurmuş ve hakemleri tarafların uzlaştırma prosedürünü tamamlamaları için bir süre sınırı belirlemeye davet etmeye karar vermiştir. Bizlere göre bu karar, hem sisteme uyduğu hem de usul ekonomisine zarar vermeksizin süreci işlettiği için, oldukça başarılı bir yaklaşım sergilemiştir.

Ancak bu dahi, ilk aşamaların ancak nafile bir çaba olarak değerlendirilebilmesi nedeniyle tahkim masraflarının ısrarcı tarafça üstlenilmesi riskini ortadan kaldıran bir çözüm değildir.

Çok basamaklı tahkim şartlarının hem hazırlanması hem de uygulanması sırasında azami özen gösterilmelidir.